زمین لرزه خاموش پشت دروازه کلان شهرها - همیار مشاوره

به گزارش همیار مشاوره، فرونشست پدیده ای است که چند سالی می گردد نامش به گوشمان آشناست. اگر تا چند دهه قبل درباره فرونشست صحبت می شد کمتر کسی درباره چیستی آن اطلاعی داشت، اما حالا، با حساس شدن شرایطی که فرونشست زمین در کشور ایجاد نموده، کمتر کسی پیدا می گردد که با این زمین لرزه خاموش آشنا نباشد. زمین لرزه ای خاموش که گفته می گردد حالا به دروازه کلانشهر های کشور نزدیک شده و در کمین آن هاست.

به گزارش همیار مشاوره، استاندارد جهانی فرونشست زمین تنها حدود چهار میلیمتر در سال است. این در حالی است که به گفته کارشناسان سالانه بین 18 تا 25 سانتی متر فرونشست را در سطح کشور مشاهده می کنیم و این عددی بسیار بالاتر از استاندارد جهانی است. عدد بالای فرونشست در کشور هشداریست در باره این مخاطره که از زمان توجه به آن گذشته و حالا زنگ خطر مخاطرات ناشی از آن به صدا درآمده است. زنگ خطری که صدای آن در 18 استان کشور شنیده می گردد.

بر اساس داده های نو کارشناسان حدود 18 استان از جمله کلانشهرهای تهران، اصفهان، مشهد و.. در معرض جدی فرونشست قرار دارند و در این بین نیز استان تهران پیشگام در آمار فرونشست زمین است.

موضوعی که موجب اهمیت هر چه بیشتر آمار بالای فرونشست زمین در کشور می گردد این است که جمعیتی 20 میلیونی ساکن زون های خطر فرونشست زمین هستند؛ به طوریکه علی بیت الهی -دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی- در این خصوص اظهار نموده: در استان های مختلفی فرونشست را که پیگیری کردیم، نشان داده شد که چندین استان با مشکل فرونشست زمین و آثار آن روبرو شدند. استان های مختلفی درگیر هستند که استان هایی مثل خراسان رضوی، اصفهان، تهران و کرمان بسیار در معرض خطر قرار دارند. بعلاوه چندین شهر از این استان ها در زون خطر فرونشست قرار دارند. به نظر می آید با توجه به نوع توسعه فرونشست نزدیک به حدود 20 میلیون نفر از جمعیت شهری در زون های فرونشستی با نرخ های متفاوت واقع شدند. این مسئله مهمی است که باید به آن توجه کرد. 20 میلیون نفر عدد زیادی است و می توان گفت که حدود یک چهارم کشور در این زون ها واقع شده است.

به گفته وی، آنالیز هایی که به صورت کشوری اجرا شده نشان داده می گردد که از 31 استان در 18 استان شاهد رخداد فرونشست هستیم. بعلاوه زمین های 31 شهر از استان اصفهان، 30شهر از تهران، 25 شهر از استان کرمان و 24 شهر از استان خراسان رضوی دچار فرونشست شدند. در استان های البرز، فارس، یزد، همدان، مرکزی و... این فرونشست ها مشاهده می گردد. بعلاوه بر اساس دیگر آماری که این کارشناس پیش تر به همیار مشاوره اعلام نموده بود فرونشست در بیش از 600 دشت در گسترده ای در حال رخ دادن است و شرایط بعضی از این دشت ها در شرایط اضطراری و بحرانی واقع شده است.

او بعلاوه درباره اینکه سیاست درستی در زمینه مقابله با فرونشست در پیش گرفته نشده است معتقد است: متأسفانه اتخاذ سیاست هایی برای مقابله با فرونشست در کشور ما شروع نشده و اقدام خاص و قابل لمسی صورت نگرفته است. بر همین اساس با ادامه فرایند خشکسالی، کمبود نزولات جوی، احتیاج آبی اراضی کشاورزی و سیستم های غلط آبیاری که موجب هدر رفت زیاد آب می گردد، فشار روی سفره های آب زیرزمینی بیشتر شده است. این فشار به این معنی است که آب زیادی از آب های زیرزمینی که محدود هم هستند برداشته می گردد و سطح آب زیرزمینی بیشتر از پیش پایین می آید. اینگونه فرونشست زمین توسعه بیشتری پیدا نموده و این پدیده اخیرا به بروز و ظهور عوارض خطرناک خود نیز نزدیک شده است.

فرونشست زمین عمدتا در منطقه های اتفاق می افتد که سفره های آب زیرزمینی گسترده ای دارند و بیشترین برداشت ها در آن اجرا شده است. کارشناسان بر این تاکید دارند که با توجه به پیش بینی ها در مورد سال خشکی که در پیش رو داریم ممکن است با برداشت مجدد آب از منابع زیرزمینی و افزایش مصرف آب رو به رو شویم.

دکتر علی مریدی -عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی- نیز در این باره معتقد است که متاسفانه بعضی مصرف نمایندگان و حتی مسئولان فکر می نمایند که آب زیرزمینی یک منبع لایزال است و می توانند به صورت نامحدود از آن استفاده نمایند درصورتیکه هر یک از آبخوان ها یک ظرفیتی دارند و اگر ظرفیتشان تمام گردد نه تنها منجر به فرونشست می گردد حتی خودشان هم از بین می فرایند. او جا به جایی صنایع آب بر از منطقه ها خشک را ضروری می داند و در این باره اظهار نموده بود که متاسفانه عطش توسعه در فلات مرکزی تمامی ندارد و این درحالیست که سواحل مکران منطقه بسیار خوبی برای استقرار همین صنایع است.

اما خطر فرونشست زمین، از چند سو در حال تهدید کشور و زیرساخت های آن است. از یک سو بعضی کارشناسان این مخاطره را به زمین لرزه ای خاموش تعبیر می نمایند، چرا که آرام، آرام ساختمان ها و مراکز را دچار ترک های ریز می نماید و در صورت وقوع زمین لرزه آسیب ناشی از آن را چندین برابر کند. ساختمان هایی با بنای خشت و گل در محیط های روستایی و اماکن باستانی و فرهنگی واقع شده است که در اثر فرونشست زمین دچار شکاف و ترک می شوند و ترک خوردگی موجب نامقاوم شدن ساختمان ها شده و زلزله هایی با قدرت میانه نیز ممکن است موجب تخریب این ساختمان ها گردد.

اما بعضی دیگر از کارشناسان اثر و ضرر مالی این مخاطره را بیشتر از یک زمین لرزه می دانند، به طوری که علی بیت الهی-دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی- در این باره گفته بود، فرونشست وسعت زیادی را دارد و کل کشور را در بر گرفته است و در مقایسه این پدیده با زلزله که فقط حالت مخربی را در یک نقطه ایجاد می نماید، متوجه گسترده بودن این پدیده می شویم. بعلاوه فرونشست هر روز و به طور تدریجی و مستمر ادامه پیدا می نماید. بنابراین این اثرات به ویژه از نظر مالی حتی عمیق تر از زمین لرزه خواهد بود.

از عوارض خطرناک فرونشست زمین، به وجود آمدن چاله ها و شکاف هایی است که به صورت ناگهانی در امتداد جاده ها، محدوده شهرها، در مراکز زیرساختی و مهم ایجاد می گردد که نمونه های شاخص آن در شهرهای مختلف دیده شده است و به تازگی نیز در رسانه ها درباره ترک خوردگی متعدد ساختمان ها در شهر اصفهان و شهرک های اطراف آن و زیرساخت های مهم آن صحبت های بسیاری شده است.

با نگاهی کلان تر به فرونشست و عوارض آن در می یابیم که این مخاطره بیش از آنچه فکر می کنیم نزدیک شده و هر چه سریع تر باید گام های بلندی در جهت جلوگیری از آن برداریم. زمین لرزه خاموش، حوادث ناشی از ایجاد چاله ها در زمین، آسیب به مراکز زیرساختی و مهم، از بین رفتن دشت ها و .. اهمیت موضوع را بیش از پیش به ما یادآوری می نماید که اگر به صورت ریشه ای و پیوسته به این موضوع نگاه نگردد با چالش های آن رو به رو می شویم که بر زندگی اجتماعی و مالی و حتی امنیت غذایی کشور تاثیر دارد و حالا زنگ خطر آن به صدا درآمده است.