ضرورت تدوین دستورالعمل ساخت و ساز در پهنه های گسلی - همیار مشاوره

به گزارش همیار مشاوره، با توجه به این که وجود گسل و جابه جایی احتمالی آن هنگام زلزله در سطح زمین، تأثیر مخربی روی ساختمان ها و شریان های حیاتی واقع بر روی آن و اطراف داشته و خطرناک است، توجه به مخاطرات مربوط از مهم ترین پارامترهای برنامه ریزی توسعه شهری در منطقه ها لرزه خیز محسوب می گردد؛ از این رو با توجه به قرارگیری شهر تهران روی گسل های فعال با سابقه لرزه خیزی، ضروری است در مطالعات شهرسازی و طرح های تفصیلی مربوط، این عامل هم لحاظ گردد.

به طورکلی مخاطرات مربوط به گسل از دو جنبه گسیختگی سطحی و حرکت زمین نزدیک گسل قابل آنالیز است. علاوه بر اینها حرکت زمین ناشی از زمین لرزه می تواند باعث ناپایداری های دیگر از قبیل ناپایداری های شیبی و زمین لغزش، روانگرایی و فرونشست زمین گردد و ضروری است که به این مباحث هم در توسعه شهری توجه گردد تا خسارات و تلفات ناشی از رخداد زمین لرزه احتمالی به حداقل ممکن برسد.

جابه جایی یا گسیختگی سطحی که در راستای گسل ها و در اثر وقوع زمین لرزه ایجاد می گردد، گسلش (Fault Rupture) نامیده می گردد.

خطر گسلش سطح زمین در اثر زمین لرزه در منطقه ها شهری از مسائلی است که باید در طرح های کاربری اراضی شهری، مقررات و ضوابط ساخت ساختمان و هم آنالیز ژئوتکنیکی پروژه ها مورد توجه قرار بگیرد.

در این راستا سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران از سال 1385 با تشکیل کمیته فنی متشکل از استادان برجسته، ضمن تهیه نقشه پهنه های گسلی با دقت مناسب با کاربری شهری نسبت به تهیه و تدوین دستورالعمل ساخت وساز در پهنه های گسلی اقدام نموده است.

برای تدوین این دستورالعمل، همه ضوابط موجود درخصوص خطر گسلش در کشورهایی که با این مسأله درگیر هستند، مانند آمریکا، نیوزیلند، ژاپن، چین و... مورد ارزیابی دقیق نهاده شد.

بعلاوه ضوابط و آیین نامه های موجود داخل کشور و هم دستورالعمل های شهرداری تهران در اعطای مجوزهای ساخت وساز مورد آنالیز نهاده شد. در بین تمام آیین نامه های آنالیز شده، آیین نامه آلکویست- پریولو (Alquist-Priolo) و دستورالعمل های الحاقی آن که شامل دستورالعمل ارزیابی خط گسلش در پهنه های گسلی کالیفرنیا (Special Publication: Fault-Rupture Hazard Zones in California) در مورد آنالیز نحوه ساخت وساز در حریم گسل های فعال به منظور کاهش خطر گسلش سطحی است، طی سال های متوالی از سوی نگارنده مورد ارزیابی دقیق نهاده شد.

از مزایای این قانون، اجرا شدن آسان آن است؛ زیرا در این دستورالعمل، وظایف سازمان های درگیر از قبیل شهرداری، سازمان زمین شناسی و سایر نهادهای اجرایی و تحقیقاتی به صورت شفاف بیان شده است.

پس از جمع بندی نتایج، پیش نویس اولیه دستورالعمل تهیه و در ادامه راستا، دستورالعمل تدوین شده در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، جهت طی کردن فرایند اجرایی و اعمال اصلاحات احتمالی نهایی (تحت نظارت کمیته فنی سابق) به مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی محول شد و در نهایت پس از تصویب به سازمان های ذی ربط ابلاغ شد.

همان گونه که در پیش نویس دستورالعمل هم اشاره شده است، موارد مطرح شده در دستورالعمل به اسم بخش تکمیل کننده بر مباحث مقررات ملی ساختمان و آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله (استاندارد 2800) ارائه شده است و در این دستورالعمل، ساخت ساختمان هایی با اهمیت بسیار زیاد در پهنه های گسلی، غیرمجاز بود و احداث ساختمان هایی با اهمیت زیاد تنها منوط به رعایت تمهیدات ویژه است. لذا این دستورالعمل به طور عام برای ساختمان هایی با اهمیت میانه و کم تدوین شده است. طبق این دستورالعمل، اطلاعات مرتبط با پهنه های گسلی به وسیله معاونت شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی یا شهرداری ها باید در اختیار مهندسان قرار گیرد.

امید است با رعایت مفاد ذکر شده در این دستورالعمل، ضمن افزایش تاب آوری سازه های احداث شده روی پهنه های گسلی، در راستای حفظ جان و مال هموطنان و سرمایه های ملی، گام مفیدی برداشته گردد.

زهرا محمدی اصل - عضو کمیته فنی تدوین ضوابط گسلی / روزنامه همیار مشاوره