مسجد امام اصفهان؛ یادگار شیخ بهایی - همیار مشاوره

به گزارش همیار مشاوره، روزنامه جام جم: تعطیلات عید نزدیک است و شهر اصفهان مقصد مسافران بسیار. اصفهان را نه یک بار که هزار بار دیدن هم کم است. هر کوچه و گذرش یادگاری است از گذشته این سرزمین و ردپایی از تاریخ فرهنگ و هنر. به رسم یکشنبه های سبز بر آن شدیم تا این بار سراغ یکی از معروف ترین مساجد ایران و حتی دنیا؛ یعنی مسجد امام برویم و راهنمای گشتی شویم برای اصفهان گردها.

در ضلع جنوبی میدان نقش دنیا اصفهان، شاهکاری بی همتا از معماری دوره اسلامی در میان بناهای مذهبی جا خوش نموده؛ بنایی که روزگاری با نام های مسجد سلطانی، مسجد جامع عباسی، مسجد شاه و اینک مسجد امام شناخته می گردد. ساخت این مسجد باعظمت در سال 1020 هجری قمری به دستور شاه عباس اول شروع و طی دوران حکومت شاه صفی به سرانجام می رسد.

شروعگر ساخت مسجد، یعنی شاه عباس، هزینه ساخت را از ثروت شخصی خود تامین و ثواب آن را به پدرش هدیه نموده. معمار و ناظر ساخت علی اکبر اصفهانی و محب علی بیک ا... بودند، اما به نظر می آید که طراح اصلی و محاسبه گر مکان قبله، دانشمند معروف؛ شیخ بهایی بوده است.

مساحت مسجد حدود 12هزار و 264 متر مربع است که شامل ورودی اصلی، صحن اصلی، چهار مناره، گنبد، دو شبستان بزرگ و سنگ آب می گردد.

شد در کعبه در صفاهان باز

در اصلی مسجد که نقره پوش است و تزئیناتی از طلا دارد، دارای تاریخ 1046 هجری است که تاریخ اتمام ساخت را بازگو می نماید. اگر به در نگاه کنید شاید تاریخ را نبینید چون تاریخ به صورت حروف ابجد در متن یک شعر آمده که بسیار هم برازنده مسجد است. شد در کعبه در صفاهان باز.

درگاهی با کاشی های هفت رنگ

درگاه ورودی مسجد، نیم قوسی با بلندی 27 متر است که تماما با کاشی های هفت رنگ و منقوش به گل و بوته تزئین شده. در دو طرف درگاه هم دو نیمه ستون مارپیچ مانند ساقه نیلوفری که از گلدان بیرون آمده، واقع شده است. درگاه ورودی دارای دو مناره به ارتفاع حدود 24 متر است که از مناره های داخلی گنبد کوتاه تر است.

صحنی با سنگ های پارسی

کف صحن از سنگی به نام پارسی پوشانده شده و تمام حیاط دارای مقرنس کاری و کاشیکاری از نوع کاشی های هفت رنگ است. کاشی های هفت رنگ به کار رفته دارای سبک و شیوه خاص هنرمندان صفویه و طرح هایی است که معرف این دوران طلایی از هنر است. طرح اصلی مسجد نیز براساس مساجد چهار ایوانی ریخته شده است.

مدارس صفویه و قاجاریه

در دو گوشه جنوب غربی و جنوب شرقی صحن اصلی مسجد، دو مدرسه به نام های ناصری و سلیمانیه وجود دارد. مدارسی مذهبی که به دستور شاه سلیمان صفوی ساخته شدند و یکی به نام او و دیگری به نام ناصرالدین شاه قاجار که مرمت هایی در آن انجام داد و به نام ناصریه معروف شده است.

یک طراحی بی سابقه

با توجه به جهت قرار دریافت مسجد در جنوب میدان نقش دنیا، سمت قبله با ورودی و زاویه میدان در زمان ساخت، دچار تناقص بود. به همین دلیل، طراح مسجد با ایجاد یک چرخش 45 درجه نامحسوس به سمت جنوب غربی این نقص را از میان برد. این طراحی بی سابقه به شیخ بهایی نسبت داده شده است.

ظهر حقیقی

در مدرسه جنوب غربی مسجد، قطعه سنگی ساده به شکل شاخص در پای یکی از درگاه ها نصب شده که نشان دهنده ظهر حقیقی اصفهان در چهار فصل است. این محاسبه را نیز به شیخ بهایی دانشمند و فقیه و ریاضیدان معروف عهد شاه عباس نسبت داده اند. سطح بالایی شاخص به شکل یک مثلث قائم الزاویه است و وتر مثلث در جهت طرفی است که ظهر را مشخص می نماید و یک ضلع مجاور زاویه قائمه وصل به دیوار است و ضلع دیگر نماینده قبله مسجد. سنگ شاخص در تمام 365 روز سال هنگام ظهر کاملا سایه است که نشانه فرا رسیدن ظهر و زمان اذان است.

اعجاز انعکاس صدا در این گنبد

گنبد عظیم مسجد دارای 35 متر ارتفاع است و 5/23 متر قطر دارد و مناره های اطراف آن نیز دارای 48 متر ارتفاع است. این گنبد که از تمامی نقاط میدان نقش دنیا دیده می گردد، دارای معماری و طراحی خاصی است. این ویژگی آن است که فضای زیر گنبد به علت ساختار دو پوسته گنبد دارای خاصیت انعکاس صداست. در واقع با ایستادن در مرکز فضای داخلی گنبد و فراوری صوت، صدا در شعاع بیش از 40 متری شنیده می گردد. در روزگاری که بلندگو وجود نداشته، این روش باعث شنیده شدن صدای موذن می شده است.

شبستانی با محرابی از سنگ سماق

در دو طرف مسجد دو شبستان مستطیل شکل وجود دارد. شبستان شرقی بزرگ اما ساده است و شبستان غربی کوچک اما دارای تزئیناتی با کاشی های خشتی هفت رنگ. در این شبستان، منبری بسیار باارزش از سنگ سماق یکپارچه وجود دارد. منبر 14 پله دارد و پله آخر از همه پهن تر است. در نزدیکی منبر نیز محراب بسیار زیبایی واقع شده است که در بالای آن یک مخزن کوچک در دیوار تعبیه شده که سه متر طول و دو متر عرض دارد. این مخزن از چوب عود ساخته شده و با تیغه های طلا زینت یافته و دارای حلقه های زرین است.

و هفت سنگاب سنگی بزرگ

در مسجد امام هفت سنگاب سنگی و بزرگ واقع شده است که روزگاری برای وضو دریافت و آب خوردن استفاده می شده. این سنگاب ها عبارتند از: سنگاب ورودی از سنگ یشم که دارای نقش برجسته و کنده کاری است. سنگاب شبستان غربی که آن هم از سنگ یشم است و روی یک پایه هشت ضلعی واقع شده است و بر آن ابیاتی در مدح حضرت علی(ع) حکاکی شده. سنگاب شبستان شرقی از جنس سنگ آهک با پایه ای هشت گوشه. سنگاب غربی گنبد از جنس مرمر با پایه چهارگوش. سنگاب شرقی گنبد که قرینه سنگاب غربی است. سنگاب موجود در دالان جنوب شرقی حیاط که وقف حضرت امام حسین(ع) است. سنگاب مدخل اصلی که دارای پایه گرد و برجستگی هایی برای قرار دادن کاسه آب است.

نگارنده ها و نقاشان

بیشتر کتیبه های مسجد اثر خطاط معروف دوره صفوی، علیرضای عباسی و پس از آن محمدرضای امامی و عبدالباقی تبریزی است.

این سازه باشکوه که در زمان خود جزو عجایب معماری بوده، همراه با مجموعه میدان نقش دنیا در سال 1358 در فهرست میراث دنیای یونسکو به ثبت دنیای رسیده است.