انتظامی: سینما، مانند چشمی است که کارکردی دوگانه دارد - همیار مشاوره

به گزارش همیار مشاوره، تهران (پانا) - وبینار ششمین کنگره بین المللی سینمای ایران در اسپانیا با همکاری رایزنی فرهنگی سفارت ایران در اسپانیا با مشارکت دانشگاه کمپلوتنسه مادرید، بنیاد سینمایی فارابی و خانه آسیا با موضوع عرفان در سینمای ایران برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی بنیاد سینمایی فارابی، افتتاحیه این وبینار با حضور و سخنان دکتر محمدمهدی احمدی رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در اسپانیا، دکتر حسین انتظامی معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس سازمان سینمایی کشور، دکتر علیرضا تابش مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی، مجید مجیدی کارگردان سینما، دکتر گارسیاگارسیا از دانشگاه کمپلوتنسه، دکتر خوزه آنتونیو روییس معاون بین الملل دانشگاه کمپلوتنسه مادرید، دکتر مننه گراس بلگر مدیر فرهنگ و جشنواره فیلم کشورهای آسیایی - بارسلونا، دکتر زهرا رضی محقق و رییس انجمن سینمایی ایران و اسپانیا، دکتر دامون افکاری مدیر فنی وبینار و دکتر خواکین رودریگز مترجم برپا شد.

در ابتدای این وبینار سه روزه که حدود 150 نفر از کشورهای مختلف نظیر اسپانیا، ایران، آرژانتین، اکوادور، شیلی ، ونزوئلا، کلمبیا و.... در آن شرکت کردند، معاون بین الملل دانشگاه کمپلوتنسه ضمن تشکر از برگزاری این وبینار و ضرورت معرفی هر چه بیشتر سینمای ایران در محافل علمی و فرهنگی از مدعوین دعوت به سخنرانی کرد.

* سینما؛ چشمی که کارکردی دوگانه دارد

حسین انتظامی به نام اولین سخنران این برنامه در سخنان خویش ضمن اشاره به تغییر بزرگ پیش آمده در مناسبات انسانی و اجتماعی به واسطه همه گیری کووید19، از این شرایط به نام فرصتی برای بازنگری دنیا و چشم گگرددن به عرفان در فرهنگ اسلامی نام برد. او در سخنان خود به ریشه کلمه عرفان و معانی آن اشاره نمود و تفاوت رویکرد عرفانی در دنیا اسلامی و مسیحی را با توصیف تفاوت فلسفه عرفانی ابن رشد و ابن عربی برشمرد. او در ادامه به اهمیت چشم در عرفان شرقی برای نگریستن به دنیا تاکید کرد که در نگاه ابن عربی هم تجلی یافته است و با آن می توان خدا را نگریست. انتظامی از سینما به نام چنین چشمی در دنیا امروز یاد کرد که کارکردی دوگانه دارد. از سویی آینه دنیا بیرونی برای انسان است و از سوی دیگر چشم دل را برای جستجو در دنیا درونی و خویشتن باز می نماید.

رئیس سازمان سینمایی در بخش پایانی صحبت های خود، به اهمیت سینمای مجید مجیدی از همین منظر پرداخت و گفت که سینمای مجیدی هم با رویکرد عرفانی منحصر به فرد خود مخاطبش را همزمان به نگریستن به دنیا از یک سو و به اندیشیدن و تماشای خویشتن از سوی دیگر فرا می خواند.

* مخاطبان آثار مجیدی، انسانیت را در درون خود به تماشا می نشینند

علیرضا تابش مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی در این وبینار به اهمیت تاریخی کشور اسپانیا به نام سرزمینی مرزی میان دو دنیا شرق و غرب و میانجی میان دو فرهنگ اشاره نمود و گفت: از این منظر اصلا عجیب نیست که سینمای مجید مجیدی که نگاهی عرفانی به دنیا دارد، در اسپانیا مورد تجلیل قرار گرفته است. زبان تصویری غنی و عرفانی مجیدی در آثارش او را از فیلمسازی ملی و منطقه ای به فیلمسازی دنیای تبدیل نموده است که در آن با زبان سینما با تمامی انسان ها سخن می گوید.

او ادامه داد: مجیدی مخاطب خود را با وجه انسانی روبرو می نماید که فارغ از تفاوت ها، وجه مشترک تمامی نظام های ارزشی و فرهنگی است. به این ترتیب تماشاگران سینمای مجیدی چشم خود را بر دنیا بیرونی و تفاوت های آن می بندند و انسانیت را در درون خود به تماشا می نشینند.

تابش همچنین به اهمیت طبیعت در سینمای مجیدی اشاره نمود و گفت مخاطب اثری چون رنگ خدا، عظمت خلقت را درست مثل پسرک نابینا از طریق چشم دل در می یابد.

تابش در پایان سخنان خود گفت که مجیدی با درک مفاهیم فلسفی و عرفانی و از طریق نگاه زیبایی شناختی خود، دنیای پر از رنگ و نور و صدا و موسیقی می آفریند و در این دوران بحرانی و پر از تلخی ما را به اتصال به تجربه جمعی و یافتن آرامش دعوت می نماید.

*سینمای ایران پشتوانه ای فلسفی و فکری دارد

در بخش بعدی برنامه افتتاحیه، دکتر محمدمهدی احمدی رایزن فرهنگی کشورمان ابتدا از ریاست سازمان سینمایی، مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی و مجید مجیدی هنرمند صاحب نظر تشکر کرد و سپس با اشاره به مشارکت کنندگان اسپانیایی برنامه از گارسیا گارسیا استاد دانشگاه کمپلوتنسه، مدیران خانه آسیا، مسئولان دانشگاه کمپلوتنسه و هم مرکز علمی آمریکای لاتین هم به جهت همکاری با این وبینار و دوره تخصصی قدردانی کرد.

احمدی در سخنان خود به یکی از مهمترین ویژگی های سینمای ایران اشاره نمود که در آن برخلاف بسکمک از کشورهای دیگر، سینما به جای آنکه ستاره محور باشد، کارگردان محور است و این موضوع بیانگر این است که سینمای ایران پشتوانه ای فلسفی و فکری دارد.

او در ادامه به ویژگی دیگر سینمای ایران تاکید کرد که عمده محتوای خود را بر پایه نظام خانوادگی برپا نموده است و موضوعاتی در فیلم ها مطرح می گردد که مرتبط با نظام خانوادگی است.

احمدی در ادامه به ویژگی سوم سینمای ایران یعنی ورورد به فرهنگ عمومی جامعه و یافتن معضلات و مسائل اجتماعی و سپس تلاش در جهت آسیب شناسی این معضلات است اشاره نمود. او گفت بدین ترتیب سینمای ایران آثار منفی معضلات اجتماعی و فرهنگی را به صورت سمعی و بصری و بازبان هنری منعکس می نماید و طبیعی است که چنین رویکردی بر مخاطب هم تاثیر خواهد گذاشت.

رایزن فرهنگی ایران در اسپانیا در پایان صحبت های خود گفت که با در نظر گرفتن مجموعه این دلایل برگزاری وبینار سینمای ایران را ضروری دانستیم و تصمیم گرفتیم آغاز این حرکت هم با تحلیل آثار مجید مجیدی باشد چرا که ماهیت فیلم های او انسانی، اخلاقی و عرفانی است. انشاءالله امیدواریم در آینده وبینارها و نشست های دیگری هم در حوزه سینمای ایران برگزار نماییم.

در بخش دیگری از این برنامه مجازی، مننه گراس مدیر جشنواره های بین المللی خانه آسیا طی سخنانی به اهمیت سینمای ایران در عرصه بین المللی اشاره نمود و گفت مرکز فرهنگی خانه آسیا که هر ساله یک جشنواره فیلم با نام جشنواره فیلم های آسیایی بارسلونا برگزار میکند، افتخار دارد که میزبان فیلم های سینمای ایران است و این سینما بیشترین تعداد آثار را در بخش های مختلف جشنواره دارد.

* آثاری برای گگرددن چشم بر وجود و هستی

گارسیا گارسیا استاد سینما در دانشگاه کمپلوتنسه مادرید سخنران بعدی مرنام بود. ایشان ابتدا به تاریخچه برگزاری برنامه درباره سینمای ایران در این دانشگاه اشاره نمود و گفت من با سینمای ایران از طریق همایش ها، کنگره ها، نشست ها و نمایش فیلم های مختلف در سال های گذشته آشنا شده ام. تعدادی از این برنامه ها در این دانشگاه بوده اند و نتیجه این توجه انتشار کتابی با نام سینمای ایران در سال 2014 بوده است. ما دوره های تابستانی شناخت سینمای ایران هم در این دانشگاه داشته ایم و همینطور با همکاری داننشگاه های دیگر از جمله دانشگاه مالاگا و دانشگاه گرانادا نشست های تحلیلی در مورد سینمای ایران برگزار نموده ایم. گارسیا سپس پیشنهاد کرد که زمانی هم برای بررسی بحث عرفان با تحلیل فیلم های ساخته شده در هر دو کشور ایران و اسپانیا در آینده اختصاص یابد چرا که اگرچه این مضمون در سینمای ایران بسیار پررنگ است اما در جامعه اسپانیایی هم همیشه مورد توجه بوده است. او سپس از حضور مجید مجیدی در این وبینار اظهار خرسندی کرد و گفت که سینمای مجیدی در کنار ویژگی های روایی و فرمی خود حاوی پیامی مهم است که عبارت است از گگرددن چشم بر وجود و هستی.

* سینمای فطرت به جای سینمای عرفانی

در بخش پایانی برنامه مجید مجیدی طی سخنانی به بحث فطرت انسانی اشاره نمود و گفت که اعتقاد دارم فلسفه آمدن همه پیامبران و اولیای خدا تذکر به انسان و بیدار کردن فطرت انسانی بوده است. لذا ترجیح می دهم به جای استفاده از عبارت سینمای عرفانی از سینمای فطرت برای توصیف فیلم هایم نام ببرم. فکر می کنم وقتی از عرفان صحبت می گردد هر فرهنگ یا جامعه ای برداشت خود را از این مفهوم دارد، اما فطرت مفهومی است ازلی و ابدی و مشترک میان تمامی انسان ها. مفاهیمی مثل عشق، محبت، فداکاری، همکمک و ... یک زبان مشترک انسانی و فطری را می سازند که برای همه قابل فهم است. و فکر می کنم دنیا امروز که پر از خشونت و بحران شده است بیش از هر زمانی از این زبان مشترک انسانی خالی است. حلقه مفقوده دنیا امروز ما همین فطرت انسانی است. از این منظر سینما با به کار گرفتن این زبان قابل فهم برای همگان می تواند نقش خیلی مهم و اساسی ای را در نزدیک کردن انسان ها به یکدیگر بازی کند. مجیدی در ادامه صحبت های خود به نقل خاطراتی از همارهی گروهی از بچه های نابینا و سفر به شمال کشور و در دل طبیعت پرداخت و گفت که چطور در این سفر همه گروه او تحت تاثیر روبروه عمیق و درونی بچه های نابینا با دنیا و طبیعت شدند و این اثر چنان عمیق بود که منجر به ساخته شدن فیلم رنگ خدا شد.

این وبینار سه روزه در نشست تخصصی بعد از ظهر سه شنبه و همچنین در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه هم ادامه پیدا کرد و با استقبال بسیار خوب مخاطبان و علاقه مندان به سینمای ایران روبرو شد. در این نشست ها ، نه نفر از اساتید و محققان ایرانی و اسپانیایی (دکتر گارسیا گارسیا، دانشگاه کمپلوتنسه مادرید، دکتر خوزه آنتونیو روییس، دانشگاه کمپلوتنسه مادرید، دکتر زهرا رضی، محقق و رییس انجمن سینمایی ایران و اسپانیا، دکتر برناردینو هررا: دانشگاه مرکزی ونزوئلا ، دکتر ادواردو یانوس ملوسا ، دانشگاه دیگو پورتالس - شیلی، دکتر فرانسیسکو خوزه خیل ، محقق و استاد دانشگاه کمپلوتنسه ، خانم پائولا گاررا ؛ هنرمند و محقق، دکتر آنا کرسپو ، نویسنده و هنرمند، دکتر مننه گراس بلگر، مدیر فرهنگ و جشنواره فیلم کشورهای آسیایی- بارسلونا) به ایراد سخنرانی و بررسی فیلم های مجید مجیدی پرداختند.

*یک خالق و یک هنرمند به تمام معنا

خوزه آنتونیو روییس، معاون بین الملل دانشگاه کمپلوتنسه مادرید، در سخنرانی خود ضمن تجلیل از شخصیت مجید مجیدی گفت: مجیدی یک خالق و یک هنرمند به تمام معناست و به جرات می توان گفت که از کارگردانان انگشت تعداد و خاص سینمای دنیا است و با عشق به سرزمین و مردم سرزمینش فیلم می سازد. مجیدی در جستجو برای آشکار کردن روح انسانی است که همه ما را متحد می نماید و به ریشه، اصالت و اعتقادات انسان ها می پردازد. مجیدی ، مخاطبان خود را به لحظاتی تکان دهنده، مملو از همدلی، درد ، شادی ، نور و تاریکی سوق می دهد.

* سینمای مجیدی، یک سینمای نمادگرا است

گارسیا گارسیا از دانشگاه کمپلوتنسه مادرید در سخنرانی خویش نام کرد که سینمای مجیدی یک سینمای نمادگرا است. دست ، خورشید ، پل ، پرندگان و ... نمادهایی هستند که از طریق آنها خدا و رابطه با او بازنمایی می شوند. او در سخنان خود از رنگ سبز که به وفور در فیلم رنگ خدا یافت می گردد، به نام نمادی از زندگی یاد کرد.

*درد دوری از مبدا نور و آفرینش

برناردینو هررا استاد دانشگاه مرکزی ونزوئلا ضمن اشاره به محمد، قهرمان نابینای فیلم رنگ خدا، به سکانسی اشاره نمود که محمد با نجار نابینا که او را از جنس خودش می دانست لب به سخن و شکایت می گشاید. برناردینو اشاره نمود که فیلم رنگ خدا بر مخاطب تاثیرگذار است چون صحبت از یک درد مشترک می نماید؛ درد دوری از مبداء نور و آفرینش.

* در سینمای مجیدی، بچه ها را بیش از بزرگسالان درک می کنند

ادواردو یانوس ملوسا از دانشگاه دیگو پورتالس (شیلی) با تمرکز روی رویکرد بین فردی در فیلم به نقش پدر و روابط وی در مقابل فرزند نابینایش اشاره نمود. به گفته یانوس، در سینمای مجیدی، بچه ها بیش از بزرگسالان درک می کنند .در این فیلم پدر هم نابیناست. او از یک نابینایی معنوی رنج می برد و نمی تواند طوری که محمد با طبیعت ارتباط برقرار می نماید حتی با فرزند خودش ارتباط برقرار نماید. از نظر یانوس زنان و بچه ها در فیلم های مجیدی نقش های مثبت تر و سازنده تری ایفا می کنند.

* نسیم تازه ای که پاکی عشق در آن جریان می یابد

پائولا گاررا هنرمند و محقق، سخنان خود را با شعری از مولانا آغاز کرد و از فیلم های مجید مجیدی به نسیم تازه ای که پاکی عشق در آن جریان می یابد، یاد کرد و اشاره نمود که آثار مجیدی باعث ایجاد یک تحول معنوی در مخاطبین می گردد که خود نعمتی برای فکر و تصور نوع بشر است. او گفت گاهی اوقات می توانیم ببینیم که چگونه قهرمانان داستان به زیبایی به نقش هایشان گره خورده اند. آنها در لحظه عمل می کنند و در تلاش برای حرکت و تکاپو و طی طریق هستند. در فیلم باران می توان مشاهده کرد که عشق شخصیت لطیف را دگرگون می نماید و حتی قادر به فروش هویت شخصی خودش است و در لحظات پایانی این حد از عشق از عالم مادی فراتر می رود. عشق به باران باعث تزکیه قلب لطیف، شخصیت مکمل داستان می گردد. تمرکز داستان بر فرایند رشد و تحول شخصی ، همدلی ، محبت ، اتحاد اجتماعی است که همه این مفاهیم در کنار نابرابری های اجتماعی، فقر، مسائل مربوط به مهاجرت و شرایط کار، استثمار بچه ها و زنان به تصویر کشیده شده است که فیلم باران به خوبی این حقایق را بیان می دارد .

*نمادهای مهم اثر مجیدی

دکتر زهرا رضی در سخنان خود روی چندین نمادی که در فیلم های مجیدی به کار برده شده بود اشاره و بیان داشت که هر یک از نمادها عمق روایی خاص خودش را داراست. مثلا فیلم با پرده سیاه آغاز می گردد که به نوعی مخاطب را دعوت به همذات پنداری با دنیای نابینایان می نماید.

او به این نکته اشاره نمود که سیاهی دو معنای متضاد در فیلم دارد. یک سیاهی که به سبب ازدیاد نور و نزدیکی به منبع نوراست که در مورد فیلم رنگ خدا ذات الهی منبع نور است و این سیاهی ناشی از نزدیکی به نورالانوار است. دقیقا مثل نزدیکی به خورشید که منبع نور است و نگاه مستقیم باعث ایجادسیاهی در چشم و نابینیایی می گردد و سیاهی بعدی ناشی از دوری از منبع نور است که عدم نزدیکی به منبع نور باعث ایجاد این سیاهی می گردد. در این بین نزدیکی محمد به منبع نور و جستجوی این منبع به تصویر کشیده شده است و در مقابل سیاهی ذغال که پدر محمد با آن سر و کار داشت قراردارد که یک پارادوکس معنایی ایجاد می نماید. نور محض که سهروردی آن را نورالانوار نامیده است، حقیقت الهی است که روشنی آن به علت شدت نورانیت و فیض، کورکننده است.

رضی اذعان داشت که پرنده در فیلم مجیدی کننده روح انسانی است و از همان آغاز که محمد جوجه پرنده ای را به آشیانه بر می گرداند، حضور پرنده در قفس (در هنگام فروش فرش از طریق پدر محمد) که نمادی از روح در قفس انسان دارد تا صدای پرندگان در دهکده که نماد ارتباط روح انسانی با منشاء هستی و تا لحظه ای که در هنگام از دنیا رفتن محمد این پرنده در آسمانی آبی به پرواز در می آید و روح آدمی آزاد می گردد و به سوی منشاء آفرینش بر می گردد. او در ادامه اشاره نمود که نور به کار رفته در فیلم هم بصورت نمادین است و نمونه مشهود آن موقع فوت مادربزرگ است که چشمانش مملو از نور می گردد و به سوی پرودگار باز می گردد، درحالیکه در لحظه مرگ محمد، دستانش نورانی می گردد چرا که دستان محمد، حکم چشمانش را داشته و با دستانش در جستجوی پروردگار بوده است.

* سینمای مجیدی، ساده و در عین حال عمیق است

دیگر سخنران نشست دکتر آنا کرسپو، نویسنده و هنرمند بود. او در بخشی از صحبت های خود سینمای مجیدی را سینمایی معرفی کرد که انسان را ترغیب می نماید تا در وجه وجودی خودش متمرکز گردد و به انسان یادآور می گردد که سهم بی نظیری در دانش دنیای دارد. سینمای مجیدی سینمایی ساده و در عین حال عمیق است.

*کدهای فرهنگی ناشناخته ای در سینمای ما وجود دارد

دکتر مننه گراس بلگر، مدیر فرهنگ و جشنواره فیلم کشورهای آسیایی- بارسلونا در سخنرانی خود به اهمیت و حضور ایران در جشنواره های بین المللی خصوصا جشنواره هایی که در بارسلونا برگزار می گردد، اشاره نمود. او نام کرد که سینمای ایران اخیرا به تولید مشترک روی آورده و با آلمان و سایر کشورهای اروپایی تولیداتی را داشته است. علاقه فراوانی در اسپانیا ، فرانسه ، آلمان و... به سینمای ایران وجود دارد و باید از این علاقه برای معرفی فرهنگ هزار ساله ایران استفاده نمود. برگزاری وبینار، سمینار و چاپ کتاب و مقالات در جهت معرفی و تحلیل فیلم های ایرانی به شدت لازم است چراکه کدهای فرهنگی ناشناخته ای در این فیلم ها وجود دارد که برگزاری هفته های فیلم و تحلیل آنها به خوانش و قرائت فیلم های و این کدهای فرهنگی کمک می نماید.

این وبینار با همکاری رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در اسپانیا، دانشگاه کمپلوتنسه مادرید، بنیاد سینمایی فارابی، خانه آسیا، انجمن سینمایی ایران و اسپانیا، انجمن علمی ایکونا14 و دانشگاه دیگو پورتالس شیلی برپا شد.