چرا موسیقی که حتی زبانش را نمی دانیم، دوست داریم؟ - همیار مشاوره

به گزارش همیار مشاوره، یک آهنگساز می پرسد: تا به حال به این فکر نموده اید که چرا هزاران آهنگ غربی با زبان انگلیسی، فرانسوی و یا ایتالیایی که مخاطب حتی زبان آن را متوجه نمی گردد، در دل مردم راه پیدا می نماید؟! و پاسخ می دهد: دلیل این امر تنها وابسته به درک آهنگساز از موسیقی و تلفیق شعر و موسیقی است.

تلفیق ژانرهای مختلف موسیقی و ابداع ژانر جدیدی از دل این تلفیق ها عمدتا در موسیقی سراسر دنیا امری رایج بوده است و در موسیقی ایران نیز شاهد این تلفیق ها بوده ایم. ولی خلق آثار موسیقی تلفیقی دوزبانه تا حدودی رویکرد متفاوت تری را می طلبد؛ چراکه بحث بر سر تلفیق موسیقی دو ملیت و فرهنگ فرق دارد.

در حال حاضر مدتی است که بیشتر از قبل در ایران شاهد ساخت آثار موسیقی دوزبانه هستیم؛ آثاری که ساخت آنها احتیاج به در نظر گرفتن مسائل مختلفی است تا به خلق کاری درخور منجر گردد و بتواند مخاطبان را با خود همراه کند.

به همین دلیل تصمیم گرفتیم با امیر اسلامی ـ آهنگساز ـ درباره این موضوع گفت وگویی داشته باشیم.

او در ابتدا به همیار مشاوره می گوید: قطعاتی که بر اساس دو یا چند زبان ساخته می شوند از پیچیدگی های بیشتری نیز برخوردارند ولی مهم ترین نکته تلفیق شعر و موسیقی است؛ بنابراین فردی که میخواهد روی قطعه ای به دو یا چند زبان کار کند، حتما باید اطلاعات لازم تلفیق شعر و موسیقی زبان های مربوط را هم بداند و به جزئیات زبان های دیگر مسلط باشد.

اسلامی ادامه می دهد: بعلاوه آهنگساز باید به ارکان موسیقایی فرهنگ های دیگری که قصد استفاده دارد آگاهی داشته باشد. البته بیشتر موسیقی هایی که به دو یا چند زبان این روزها منتشر می شوند، بیشتر مبتنی بر آزادی عمل خوانندگان است؛ به این معنا که مثلا آهنگساز ایرانی قطعه برای خواننده ایرانی و به زبان فارسی ساخته و از یک خواننده عرب، ترک، آذری و... می خواهد در بخشی از قطعه همکاری کند و با توجه به مفهوم شعر فارسی، ریتم، ملودی و فضای هارمونیک موسیقی ساخته شده، آن خواننده هم چیزی بخواند.

این آهنگساز بیان می نماید که در حقیقت کمتر پیش می آید که آهنگساز ایرانی برای بخش های غیرایرانی آهنگسازی کند، نت بنویسد، شعر غیرفارسی را زیر نت بنویسد و جزییات را معین کند! بنابراین این نوع همکاری ها بیشتر به مثابه مشارکت و نوعی بداهه خوانی خواننده غیرفارسی زبان است.

او با اشاره به جملات بالا و در عین حال تأکید بر اینکه این نکته بد نیست و نقطه ضعف محسوب نمی گردد، ادامه داد: ولی این امر بدین معنا است که آهنگساز ایرانی با اطلاعات از جزئیات فرهنگ غیرایرانی و غیرفارسی زبان قطعه را نساخته است، بلکه فضایی را مهیا نموده که خواننده غیرفارسی زبان خودش را روی آن فضای موسیقی پیدا کند.

آهنگسازان کمی در هر دو طرف اثر دوزبانه می نویسند

این هنرمند با بیان اینکه به ندرت هستند آهنگسازانی که برای هر دو یا تعداد بیشتر خواننده و به زبان های مختلف پارتیتور با جزییات می نویسند، می گوید: اگر بخواهیم این نوع آهنگسازان را قضاوت کنیم، حتما اطلاعات فرهنگی و موسیقایی متفاوت لازمه کار آنها است. علاوه بر اینکه دانش موسیقی به طور کلی علوم آهنگسازی متداول کلاسیک غربی را باید به خوبی بدانند.

اسلامی بعلاوه تأکید می نماید که قطعه موسیقی دو یا چند زبانه نباید همچون کلاژ گردد. کلاژ در نقاشی و گرافیک هم هست. باید این دو یا چند فضای موسیقی در کنار هم و در درون هم تنیده شوند، ویژگی های مشترک موسیقایی همه فرهنگ های مورد نظر مد نظر قرار بگیرند، نقاط اشتراک و اختلاف این فرهنگ ها دیده گردد و به البته به طور کلی شکل ایده آل آن، کاری بسیار سخت است.

از بحث تلفیق آثار دو زبانه که بگذریم، چندی پیش در گزارشی که در گفت وگو با چند تن از اهالی موسیقی راک در ایران تهیه کردیم، به دلیل گرایش هنرمندان این حوزه به ساخت آثار موسیقی به زبان انگلیسی اشاره شد که البته بعضی از آنها موافق این امر بوده و بعضی دیگر با اشاره به اینکه ساخت آثار موسیقی راک به زبان انگلیسی نسخه دست چندم آثار خارجی است، با این مقوله مخالفت کردند.

به همین جهت تصمیم گرفتیم در بخشی دیگر از مصاحبه درباره بومی سازی ژانرها از اسلامی سوال کنیم.

او در پاسخ به اینکه تا چه حد با بومی سازی ژانرها موافق است و آیا اصلا این رویکرد درست است یا خیر؟ به همیار مشاوره می گوید: در این بحث نیز تلفیق شعر و موسیقی مهم ترین نکته است. این مهم نیست که شعر فارسی روی موسیقی راک باشد یا شعر انگلیسی یا کردی، مهم ترین مقوله که خیلی از آهنگسازان اصلا از آن بدون اطلاع هستند، موضوع تلفیق شعر و موسیقی است.

اسلامی ادامه می دهد: اگر جزییات این مقوله درست و حساب شده رعایت گردد، موسیقی قابل درک، ملموس و دلنشین می گردد. ولی اگر صرفا در پی این هستیم که با یک شعر فارسی واژه بومی سازی را به آن سنجاق کنیم کاملا در اشتباه هستیم! اگر یک قطعه موسیقی راک را با شعر فارسی ارائه دهیم اسمش بومی سازی نیست، بلکه adaptation یا تطابق یا سازش است.

او بعلاوه با تأکید بر اینکه، اصلا اعتقادی به واژه بومی سازی و این نگاه ندارد، می گوید: موسیقی خوب از هر نوع ژانر و به هر زبانی که باشد در دل مردم راه پیدا می نماید. هیچ وقت فکر نموده اید که چرا هزاران آهنگ غربی با زبان انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی و ... که حتی مردم زبان خیلی از قطعات را نمی فهمند، در دل مردم راه پیدا می نماید؟! دلیل این امر تنها وابسته به درک آهنگساز از موسیقی و تلفیق شعر و موسیقی است.

اسلامی تصریح می نماید: یکی دیگر از عوامل مهم خود شعر و مفهوم شعر است؛ بخصوص در موسیقی های مردمی تر مانند پاپ و راک که مردم بسیار به شعر توجه می نمایند و مفهوم شعر برای مخاطبان مهم است. به طور کلی باید به اصل با تمام ویژگی هایش وفادار بود. بحث بومی سازی در دنیا سوم رایج شده است ولی در کشورهای دنیا اول اگر قصد داشته باشند موسیقی سنتی ایران را اجرا نمایند در پی اجرای محض و دقیق و عین اصل هستند.

امیر اسلامی ـ آهنگساز و نوازنده نی ـ به مدت 15 سال استاد دانشکده موسیقی دانشگاه هنر تهران، مدیر دپارتمان موسیقی ایرانی دانشکده موسیقی سه سال و معاون دانشکده موسیقی به مدت دو سال بوده است. او بعلاوه دارای سه جایزه ملی و سه جایزه بین الملی در آهنگسازی در ایتالیا سال 2009 (قطعه پارسی)، در استرالیا سال 2010 (قطعه فصل ها) و در هلند سال 2014 (قطعه گفتگوی تمدن ها) است. این هنرمند داور مسابقه بین الملی آهنگسازی ایتالیا در سال 2012 و داور دو سالانه آهنگسازی احمد پژمان در تهران 2015 بوده است.

اسلامی بعلاوه تا به امروز بیش از 10 آلبوم به عنوان آهنگساز، تنظیم نماینده و نوازنده نی منتشر نموده است.